گفت و گوی هنرها، مشارکتی معطوف به گفت و گوی فرهنگ ها
Prof. Dr. Norbert Lammert
رئیس مجلس آلمان
گونتر اوکر و زبان: فصلی بزرگ و خاص در زندگی هنری گسترده و چند وجهی این هنرمند
برجسته فصلی نه چندان چشمگیر و قابل توجه، ولی پراهمیت تر و سخت ماهرانه، همانند
رابطه ی افسانه ای وی با میخ ها.
اوکر دریافت خود از این دو شکل بنیادین بِه ظاهر دور از هم اِرتباطات انسانی را، چنین
توصیف می کند: “تصویر از آن جایی آغاز می شود، که زبان کارایی خود را از دست می دهد.”
در پی آن، او خیال ندارد آشکارا یک فرم بیانگر هنری را در جایگاه بالاتری از دیگری بنشاند،
او خود این مسئله را با اثر تازه اش، به شیوها ی بسیار گویا و تاثیرگذار نشان می دهد. کلام
و تصویر: این جفت به ظاهر متضاد، مدتهاست اوکر را مجذوب خود کرده است؛ زبان و
نوشتار، همواره برای او جذابیت داشته اند و پیوسته به گونه ای راهگشا، الهام بخش وی
بودها ند. این قضیه هم در مورد محتوا صادق است و هم در مورد صورت و شکل متون، و هم
در مورد پیام شان و نیز در مورد تصویر نوشتار در حکم چالشی زیباشناختی. گونتر اوکر
همواره با اسناد و مدارک بزرگ بازمانده از تاریخ تمدن انسانی، به چالش برخاسته و به آنها
پرداخته است، و پیام آنها را در نمایشگاه های باشکوه خود به سراسر جهان انتقال داده است:
تورات، انجیل، قرآن، و منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد. او در اثر عظیم و کم و بیش
دانشنامه ای خود “گرافاین”، با یک دوجین شیوه های نوشتاری متعلق به هزاره های پیش
پرداخته و همه را به گونها ی هنرمندانه با دستنوشته ی خودشا ز آن خود کردها ست ا ز نوشتار
میخی گرفته تا نوشتارهای آرامی، عبری، یونانی و از حروف سیریلی گرفته تا نوشتار لاتین .
همچنین “کرنش به حافظ” وی نیز چیزی بسیار فراتر از شیفتگی دوست داشتنی وی به
شعر نامدارترین شاعر ایرانی است، بلکه ضرورتی است زنده و مهم، برای ترجمان پیام عشق،
خداباوری، علایق انسانی و تفاهم چندسویه ی حافظ به گفت و گوی هنرهای مختلف، در
حکم پلی میان فرهنگ اسلامی و تمدن غربی و انتقال آن از پی قرن ها به زمان کنونی. کلمات
بدل به رنگ ها می شوند، و طنین و آوای شعر بدل به تصاویر نوشته شده.
اوکر در اثر پیشین “کتاب ایوب” خود از زبان، در حکم سرچشمه ی الهام هنری بهره برده،
و ده سال پیش در مجلدی بسیار تاثیرگذار، این اثر عهد عتیق را تفسیر کرده است. هر دو
کتاب هنری، نه تنها فقط الگوهای یک متن توانمند زبانی نیستند، بلکه به نظر می رسد در
عناصر تشکیل دهنده و مواد و مصالح اولیه نیز با همدیگر ارتباطی تنگاتنگ دارند. حتی
همین کتاب تازه ی گرافیکی وی صرفا تصویرگری ادبیات فاخر نیست، بلکه اوکر با ابزارهای
هنر خودش، غنای تصویری نهفته در ابیات عارف ایرانی را تفسیر می کند. در کنار خلاقیت و
نیروی شاعرانه، عنصر پیوند دهنده ی دیگرِ غزل های حافظ با ساختارها و اشکال در تصاویر
اوکر، همانا ریتم و نواخت بی بدیلی است که در هر دو به گونه ی تاثیرگذاری بنیانِ کار است.
در کتاب ایوب، این توقع وجودی)اگزیستانسیال( و همزمان ساده لوحانه ی آدمیان
مبنی بر اینکه سرخوشی شخصی، با کنش شخصی در ارتباط تنگاتنگِ عِلّی و غایی
قرار می گیرد، با خشونت درهم شکسته می شود، این امر برای هنرمندی که از جانب خودش
می گوید می خواهد تهاجمات را مرئی سازد و از منظر زیباشناختی دیگرگون شان کند، مواد
اولی های به گونه ی مضاعف تهییج کننده و وسوسه انگیز است. در مقایسه با این، به نظر
می رسد سرمستی و خلسه ی عشق و تسلیم دیوانه وار و سودایی به خداوند در ابیات حافظ،
در چشم اندازهای روحی تصاویر اوکر، تا حدودی نامتعارف به نظر می رسد. او زمانی در
مورد خودش و اثرش خاطر نشان کرده که “کنش کاملاً هنرمندانه ی من، گونه ای پنجه در
افکندن برای دستیابی به تصویر چندبعدی انسان در فرآیند خودشناسی است.” هنرمند مورد
عنایت قرارگرفته و مرز میان مذهب و هنر عرفی را درنوردیده، و اکنون با این کتاب هنری،
به تمامیت کار خلاقانه اش، تراش و آنی چشمگیر و فاخر افزوده است. وقتی زبان به تصاویر
و تصاویر به زبان تبدیل می شوند، در این جا پیوند خارق العاده ی انسان و فرهنگ، مذهب و
هنر، استادکاری و طراحی با بصیرت در آثار گونتر اوکر معنا پیدا می کند: گفت و گوی هنرها،
در حکم کاری سخت دشوار ولی ضروری در جهت گفت و گوی فرهنگ ها در جهانی مشترک.